Gatunek rośnie głównie w szczelinach skalnych, niemal zawsze przy braku konkurencji ze strony innych gatunków. Optymalne warunki siedliskowe zanokcicy serpentynowej to półcień, dzięki któremu w otoczeniu jej stanowisk występuje odpowiednia dla gatunku wilgotność. Paproć ta ustępuje ze stanowisk w warunkach całkowitego zacienienia, podobnie jak przy dużym nasłonecznieniu, które skutkuje wysychaniem podłoża. Zanokcica wrażliwie reaguje na konkurencję ze strony współwystępujących z nią ekspansywnych gatunków, takich jak trzcinnik piaskowy, jeżyny, maliny i inne, a zjawisko to przybiera na sile w warunkach wzrostu żyzności siedlisk.
Paproć ta jest gatunkiem ściśle przywiązanym do skał serpentynitowych. Zasięg jej występowania obejmuje rozproszone stanowiska na Półwyspie Skandynawskim (południowo-zachodnia Norwegia, Szwecja i Finlandia) oraz w środkowej Europie (południowe Niemcy, Czechy, południowo-zachodnia Polska). Pojedyncze stanowiska znane są także ze Słowacji, Węgier, Grecji i Bośni. W ostatnich latach gatunek odnaleziono poza Europą w okolicach Vancouver w zachodniej Kanadzie.
Stanowiska występowania w Polsce
1. Wzgórze Popiel koło Janowic Wielkich: liczebność tej populacji utrzymuje się na poziomie 24- 27,
2-7. Wzgórza Kiełczyńskie: spośród sześciu populacji występujących na Wzgórzach Kiełczyńskich wszystkie są regularnie odwiedzane. Pierwsze z nich - liczyło w roku 1993 zaledwie 11 kęp. Na drugim ze stanowisk rośnie obecnie 14 osobników. Trzecie jest najobfitszym w kraju, liczy sobie, bowiem około 200 kęp. Czwarte stanowisko, liczy 90 kęp skoncentrowanych na bardzo niewielkiej powierzchni. W roku 2005 na północnych stokach wzgórz udało się odnaleźć jeszcze dwa stanowiska: pierwsze z zaledwie dwoma osobnikami, drugie o niewielkiej powierzchni jednak zasiedlone przez stosunkowo dużą populację liczącą 57 kęp.
8. Radunia – stanowisko odnalezione w roku 2005 zasiedlone przez populację liczącą 15 osobników.
9. Kamionki w Górach Sowich na stanowisku tym notowano różne liczby osobników, w zależności od roku badań, co może świadczyć o fluktuacjach wielkości populacji. Ostatnie liczenie wykazało około 50 kęp.
10. Przygórze w Górach Sowich notowano tu od kilku do 14 okazów.
11. Żmijowiec w Masywie Śnieżnika to najwyżej położone stanowisko zanokcicy serpentynowej (około 1100 m. n.p.m.). Notowano tu od 6 do 15 kęp.
Szacowanie wielkości i trendów rozwoju populacji
Cała znana obecnie populacja zanokcicy serpentynowej na Dolnym Śląsku i w Polsce jest reprezentowana przez około 480 kęp, zaś gatunek utrzymał się na 11 z 13 stanowisk notowanych na początku wieku XX.
Właściwy stan ochrony gatunku
Zalecenia:
• Utrzymanie obecnego zasięgu gatunku w Polsce (60 km2);
• Utrzymanie wszystkich istniejących stanowisk gatunku (11 stanowisk);
• Utrzymanie wielkości populacji na aktualnym poziomie (około 480 kęp);
• Utrzymanie w hodowli ex situ populacji minimum 100 osobników, dla utrzymania możliwości reintrodukcji gatunku w przypadku wymarcia z przyczyn losowych.
Ochrona prawna gatunku w kraju
Sytuacja prawna gatunku jest doskonała i nie wymaga dalszych zmian. Zanokcica serpentynowa jest ujęta w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną z kategoriami:
• jako gatunek objęty ochroną ścisłą, do którego nie stosują się wyłączenia z nakazu ochrony wymienione w par 7. ust. 1 oraz ust. 2, a więc naruszenie jego stanu nie jest możliwe w trakcie „wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej, jeżeli technologia prac uniemożliwia przestrzeganie zakazów”
• jako gatunek wymagający zabiegów ochrony czynnej. Podwójny status ochronny zanokcicy serpentynowej praktycznie zabezpiecza trwanie jej populacji z punktu widzenia prawa, jednak dodatkowo jeszcze gatunek ten został ujęty w Załączniku 4 do cytowanego Rozporządzenia „Gatunki dziko występujących roślin wymagających ustalenia stref ochrony ich ostoi lub stanowisk”, jako jeden z 10 takich gatunków w Polsce. Na mocy tego załącznika zanokcica serpentynowa wymaga ustalenia strefy ochronnej w promieniu 30 m od zajmowanego stanowiska.
Gatunek jest regularnie ujmowany w Czerwonych Listach i Księgach
• W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin – kat. EN
• W Czerwonej Liście Dolnego Śląska – kat. CR
Gatunek jest ujęty w Załączniku II i IV Dyrektywy 92/43/EEC jako gatunek wymagający tworzenia obszarów Natura 2000 oraz ściśle chroniony na obszarze UE.
Status ochronny
Trzy z sześciu stanowisk zanokcicy serpentynowej na Wzgórzach Kiełczyńskich są objęte ochroną w ramach użytków ekologicznych (Rozporządzenie Wojewody z dnia 12 grudnia 2003 w sprawie uznania za użytki ekologiczne Dz. Urz. Woj. Doln. z dnia 17 grudnia 2003 Nr 236, poz. 3828). Ponad połowa stanowisk znajduje się w obrębie Parków Krajobrazowych:
• Wzgórza Kiełczyńskie oraz Radunia – w Ślężańskim Parku Krajobrazowym;
• Żmijowiec – w Śnieżnickim Parku Krajobrazowym;
• Kamionki – w Parku Krajobrazowym Gór Sowich
Kamionki oraz Wzgórza Kiełczyńskie są obszarami zgłoszonymi do Komisji Europejskiej. Pierwszy z tych obszarów, z kodem zgłoszono jeszcze przed oficjalną datą wstąpienia Polski do Unii (kwiecień 2004), drugi zaś w październiku 2006.
Opis zagrożeń
Słaba konkurencyjność zanokcicy serpentynowej uniemożliwia jej skuteczne zasiedlanie siedlisk zajętych przez inne gatunki paproci naskalnych oraz trawy, zaś siedliska zacienione, umiarkowanie wilgotne powoduje, że stanowiska mogą ulec zniszczeniu wskutek nawet nieznacznych zmian czynników siedliskowych w otoczeniu stanowiska.
Większość stanowisk jest narażona na zniszczenie wskutek czynników:
1. Antropogenicznych: • świadome lub przypadkowe niszczenie roślin; • palenie ognisk w pobliżu stanowisk; • wspinaczki w kamieniołomach; • nadmierne prześwietlenie wskutek wycinki drzewostanu.
2. Naturalnych: • niekorzystne warunki klimatyczne (susze, gwałtowne ulewy); • zamieranie drzewostanu w otoczeniu stanowiska; • pożar; • erozja; • zarastanie przez konkurencyjne gatunki traw; • wzrost ilości azotu w otoczeniu; • niska zdolność zarodników do kiełkowania; • tworzenie mieszańców z Asplenium trichomanes.
Informacja i edukacja
Generalnie szeroka akcja informacyjna o poszczególnych stanowiskach (z dokładnym podaniem ich lokalizacji) nie jest wskazana. Zwiększona penetracja stanowisk oraz udostępnienie informacji o gatunku na szerokich forach publicznych, może spowodować przypadkowe lub umyślne zniszczenia w poszczególnych populacjach, powodowane przez ludzi pochodzących spoza grupy interesantów. Działalność edukacyjna może polegać na informowaniu opinii publicznej o występowaniu w Polsce tak cennego gatunku (za pośrednictwem Internetu lub prasy popularnonaukowej).
Jednostki odpowiedzialne
Dolnośląski Urząd Wojewódzki, Nadleśnictwo Miękinia Nadleśnictwo Świdnica, Nadleśnictwo Lądek Zdrój, Katedra Botaniki i Ekologii Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego, Urząd Miejski w Pieszycach.
